دعا و مناجات پیوند آسمانی و معنوی میان اشرف مخلوقات و خالق بی همتاست. چه بسیار پیش می آید که انسان می کوشد در دریای مواج دشواری ها، با چنگ زدن به دامان دعا در پیشگاه معبودش، خود را به ساحل آرامش برساند. حال اگر این دعا و مناجات در بر دارنده معارف عمیق الهی و بشری نیز باشد که هم شفای دل خواهد بود و هم دوای عقل.
صحیفه سجادیه مجموعه ارزشمند و پرباری از دعاهای امام سجاد علیه السلام را در بر می گیرد که علاوه بر دعا و مناجات در پیشگاه خداوند، دریایی از معارف عمیق الهی و بشری را هم در خود جای داده است.
معرفی کلی صحیفه سجادیه
پس از ماجرای عاشورای حسینی در سال ۶۱ هجری قمری و شهادت امام حسین علیه السلام و یاران ایشان، امام سجاد علیه السلام عهده دار امامت و ولایت تشیع شدند. در آن فضای خفقان و بسته سیاسی، برای انتقال معارف و مفاهیم بلند اسلام، دعا و مناجات می توانست بهترین راه و روش باشد. امام چهارم نیز کوشیدند با بهره گیری از ظرفیت دعا، معارف الهی را به پیروانشان بیاموزند. مجموعه ای از این دهاها در کتابی گرد آمد که آن را صحیفه سجادیه نام نهادند. صحیفه سجادیه امروزه یکی از مهم ترین مرجع های معارف تشیع محسوب می شود.
صحیفه سجادیه حاوی ۵۴ دعا از مناجات های امام سجاد علیه السلام است که مضامین و معارف بلند فقهی، اعتقادی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، تاریخی و … را دربردارد. یکی از معروفترین ادعیه این مجموعه گرانبها دعای «مکارم الاخلاق» است که علما و محققان شروح مستقلی بر آن نگاشته اند. صحیفه سجادیه پس از قرآن کریم و نهج البلاغه برترین و ارزشمندترین مکتوب مکتب تشیع به شمار می رود.
نامهای دیگر صحیفه سجادیه
به این کتاب شریف لقب اخت القرآن یا خواهر قرآن، انجیل اهل بیت علیهم السلام، و هم چنین، زبور آل محمد را داده اند. امام خمینی (رحمة الله علیه) آن را قرآن صاعد می خواند.
ترجمه و شرح صحیفه سجادیه
صحیفه سجادیه بیش از ۶۰ بار به زبان فارسی ترجمه شده است که از جمله مترجمان آن می توان محمدمهدی فولادوند، شیخ حسین انصاریان، مهدی الهی قمشه ای و عبدالمحمد آیتی را نام برد. فریده مهدوی دامغانی را نخستین کسی می دانند که ترجمه فرانسوی صحیفه سجادیه را نگاشت. این کتاب ارجمند، هم چنین، به زبان های انگلیسی، اسپانیایی، اردو، ترکی، اندونزیایی و غیره ترجمه شده است.
شرح صحیفه سجادیه نیز از دیگر حوزه هایی است که محققان دینی از دیرباز در آن فعالیت داشته اند. احتمالاً، کفعمی نخستین شارح دعاهای امام سجاد (ع) در صحیفه است. شیخ حسین انصاریان و علی نقی فیض الاسلام از شارحان این گنجینه ارزشمند به زبان فارسی هستند و علی خان مدنی، علامه محمدباقر مجلسی و شعید ثانی از علمایی هستند که شرح عربی صحیفه سجادیه را به رشته تحریر در آورده اند.
آثار دیگر پیرامون صحیفه سجادیه
فرهنگ نامه ها و معجم های صحیفه سجادیه نیز بسیار تألیف شده اند. برخی علما هم حاشیه ها و تعلیقاتی بر آن نگاشته اند که میرداماد، ملامحسن فیض کاشانی و ابن ادریس حلی از جمله آنها هستند.
هم چنین، مستدرکاتی برای این کتاب شریف تألیف شده است. مستدرک کتابی است که با هدف تکمیل کتابی خاص تألیف می شود و مستدرک صحیفه سجادیه کتاب هایی هستند که سایر دعاهای امام سجاد علیه السلام که در این کتاب شریف نیامده است را در بر می گیرند. شماری از مستدرکات صحیفه سجادیه متعلق به شیخ حر عاملی، افندی اصفهانی، محدث نوری، شیخ هادی کاشف القطاع و … دیگران است.
با همه این ها، اما صحیفه سجادیه همانند نهج البلاغه و البته بسیار بیش از آن، نیاز به توجه و تحقیق دارد. به خصوص در میان عموم، این منبع معرفتی تشیع، بسیار مورد غفلت قرار گرفته است. واحد قرآن و معارف مؤسسه توانگران کارآفرین شیراز نیز از آنجا که گسترش معارف و اشاعه مفاهیم صحیفه سجادیه را در میان عموم مردم، به ویژه نابینایان و کم بینایان، به عنوان داروی شفابخش روح و روان آدمی تلقی می کند، در نظر دارد اقدامات و فعالیت هایی را در زمینه معرفی بیشتر این کتاب شریف، به انجام برساند که خبرهای آن به آگاهی مخاطبان عزیز خواهد رسید.
نگارنده: علاءالدین طاهری سیمکانی